Schulden maken ongezond...of werkt het andersom?

Schrijnende voorbeelden van problemen met schulden én gezondheid

In onze projecten gaan we vaak in gesprek met de mensen voor wie we het uiteindelijk doen, in focusgroepen of in 1-op-1 interviews. En dan hoor je uit eerste hand vaak schrijnende voorbeelden van deze gecombineerde problematiek.

Zo werk ikzelf momenteel met een aantal collega’s aan het project Vaste Lasten Pakket. Daarmee richten we ons op mensen met beginnende schulden, die een groot risico lopen dat de schulden oplopen tot problematische hoogte. Daar komen zij zonder langdurige professionele hulp niet meer uit. Deelname aan het Vaste Lasten Pakket moet dit voorkomen. Het biedt meer financiële ruimte en minder kopzorgen, wat een goede basis is om de onderliggende problemen aan te pakken.

In gesprekken met de doelgroep hoorden we hoe schulden vaak samen gaan met werkloosheid, persoonlijke problemen en ook vaak gezondheidsproblemen. Neem bijvoorbeeld Ellen: een vrouw van in de vijftig met grote gezondheidsproblemen, waardoor zij voor meer dan 80% is afgekeurd. Ze heeft een WAO-uitkering, en ging er na haar recente scheiding financieel in één klap fors op achteruit. Met wat ondersteuning van een schuldhulpmaatje redt Ellen het net om uit de schulden te blijven. Maar er moeten geen tegenvallers zijn, want het lukt haar maar niet om een financiële buffer op te bouwen.

Ook gezondheidsproblemen van familieleden kunnen aan de basis staan van financiële problemen. Zo raakte het levensverhaal van Mike mij bijzonder. Mike is een grote stoere vent van 34, die als kind opgroeide in armoede. Zijn moeder was alleenstaand en door vooral mentale gezondheidsproblemen nooit goed in staat haar geldzaken goed te regelen. En zo kwam het dat de kleine Mike al snel de rekeningen van de buurtsuper en de bakker moest betalen en uiteindelijk zelfs alle financiën regelde. Toen hij een eigen gezin kreeg was hij dan ook enorm gemotiveerd om het zelf beter te doen. Mike werkte als schoonmaker en hij en zijn vrouw hadden het niet breed. Ze leenden wat geld om hun huis in te richten en om zijn rijbewijs te bekostigen, voor betere kansen op de arbeidsmarkt. Het ging lange tijd goed met Mike en hij startte op advies van een vriend een eigen klusbedrijfje. Dit liep best goed en hij wist in een paar jaar tijd zijn schulden af te lossen. Maar toen werd hun tweede kindje geboren met een chronische ziekte én overleed, na een lang ziekbed, zijn moeder. Door de mantelzorg voor zijn moeder en dochtertje had Mike een paar maanden nauwelijks inkomen, raakte hij zijn bedrijf kwijt en liepen de schulden ondanks alle goede motivatie toch weer op tot meer dan 30.000 euro.

Dit zijn een paar voorbeelden waar problemen met de eigen gezondheid of in de familie, mede-veroorzaker zijn van schulden. Maar we spraken bijvoorbeeld ook met Peter (48), die door schulden op straat kwam te staan en juist daardoor, als dakloze, allerlei gezondheidsproblemen kreeg.

Of Rachida (30), die vertelde hoe moeilijk zij het vindt om met haar superkrappe budget gezond eten te kopen.

Wat is oorzaak, wat is gevolg? En doet dat er eigenlijk wel toe?

Ik vroeg mij dan ook af wat er eigenlijk vanuit de wetenschap bekend is over het verband tussen financiële en fysieke gezondheid. Ik vond daarover een interessant artikel uit 2016, van Nadja Jungmann en Mieke van der Veer m.m.v. Helga Koper: ‘De relatie tussen schulden en gezondheid: en wat de zorgprofessional te doen staat’. In het artikel bevestigen zij de sterke verwevenheid tussen deze twee thema’s.

‘Mensen met schulden roken meer, eten minder fruit en ontbijten slechter. Ze hebben bovendien vaker psychische problemen, rapporteren meer lage rugklachten en hebben vaker overgewicht of obesitas. (…) Ander onderzoek toont aan dat mensen met chronische ziekten vaker schulden hebben dan gezonde mensen. Voor mensen met een chronische ziekte of beperking geldt bovendien dat de kans groter is dat de schuld langer dan een jaar blijft voortduren.’

Hoe de exacte relatie tussen schulden en gezondheid in elkaar steekt is niet zo duidelijk. Maar, zo stellen de schrijvers van het artikel: ‘wat maakt het uit of het begint met de kip of het ei?’. Zij pleiten ervoor dat professionals die werken in de gezondheidszorg of in de schuldhulpverlening alert zijn op deze samenhang. Een zorgverlener hoeft echt geen schuldhulpverlener te worden of omgekeerd. In het artikel staat een aantal tips hoe beide professionals signalen kunnen herkennen en naar wie ze moeten doorverwijzen.

Inspirerende initiatieven waar financiële problemen en gezondheid samenkomen

Tijdens de projecten die wij doen in beide domeinen verwonderen wij ons helaas nog te vaak over de verkokerde aanpak van problemen. Wijzelf proberen in onze projecten nieuwe verbindingen te leggen, onder het motto: ‘DAT KAN ANDERS!’ En wij laten ons graag inspireren door goede voorbeelden, waarin de synergie wordt opgezocht.

Zo werken wij in onze projecten, waaronder het Vaste Lasten Pakket, geregeld samen met de Gemeente Den Haag. Zij organiseren diverse gratis cursussen en workshops over geld en administratie, gericht op Haagse burgers met een krappe beurs. Wij waren gecharmeerd van de workshop ‘Goed voor weinig’, die wordt gegeven door een financieel trainer samen met een diëtiste. Zij leren de deelnemers hoe je gezonder kunt eten voor minder geld.

In project TOM werken wij onder andere samen met Gemeente Rotterdam aan de vitaliteit van ouderen. Daar hoorden we over een interessant experiment waarbij op een originele manier een link werd gelegd tussen de financiële situatie en gezondheid. Zeshonderd werkzoekenden moesten in het kader van de Participatiewet een tegenprestatie leveren voor hun uitkering, en konden ook kiezen uit initiatieven gericht op het bevorderen van hun gezondheid. Deze mensen gingen meer bewegen, gezonder eten en namen deel aan trainingen om hun mentale gezondheid te verbeteren. Daarnaast voerden ze gesprekken met een leefstijlcoach bij welzijnswerk. Het resultaat was een ‘significant positieve verandering op het gebied van gezondheid en leefstijl, zorg- en medicijngebruik en welbevinden.’

Zomaar een paar inspirerende voorbeelden die laten zien dat je mensen op een originele manier kunt activeren om zowel te werken aan hun financiële als hun fysieke gezondheid. Wij laten ons graag inspireren door andere verfrissende ideeën en voorbeelden. Dus wie deze kent, laat het ons vooral weten!

NB de namen uit de voorbeelden zijn gefingeerd om de privacy van de mensen te waarborgen